Неге біз стадионда ән айтып, керемет перфоманс жасай алмаймыз?

Еліміздегі футбол матчтарын тамашалап жүрген болсаңыз, «13-сектор», TexasFans,  Leagion Ultras дегенді естіген боларсыз? Аталған фан-топтарды «ультрастар» деп атайды. Ең алғаш Италия және Хорватия жерінде пайда болған «ультрастар» жөнінде көпшілігі біле бермейді. Айта кетерлігі, клуб жанкүйерлерінің өзіне тән маршы, ұраны мен болмысы бар

Болмысқа сай ән керек

Иә, жанкүйер болудың өзі – мәдениет. Мәселен, Испанияда «Эль-Классико» күні адамдар стадионға төрт не бес сағат бұрын ерте жиналады. Өйткені матч уақытына таяу қалада кептеліс басталып, аренаға жете алмай қалуыңыз мүмкін. Сол сияқты Стамбулда «Бешікташ» пен «Галатасарай» матчындағы қолдаушы дауысы күллі қалаға естіледі екен. Ал Англия клубтарының тамыры тереңде жатқан соң, ол жақта үрім-бұтағымен бір командаға болысады. Мәселен, атасы «Арсеналдың» жанкүйері болса, немересі де «Этихадтың» жолын біледі деген сөз. Соның ішінде клуб тарихы, болмысы, ойыншылары бар. Естеріңізде болса, «Фенербачхе»  егде қолдаушыларына құрмет көрсетіп, матч кезінде перфоманс жасаған. Мюмтаз ақсақал өле-өлгенше аталған ұжымға қолдау білдіріп, ойынға әйелін де ертіп баратын болған. 2013 жылы күйеуі қайтыс болған соң, Ихсан «Фенердің» бірде бір ойынын жібермеген. Кейін, 2020 жылы клуб әлеуметтік желідегі парақшасында Ихсанның да қайтыс болғаны туралы хабарлайды.

Ал елімізде жанкүйер болу мәдениеті енді-енді қалыптасып келеді. Ұлттық құрама ойынына қалмай бару, өзге өңірден жанкүйер келуі 2022 жылы қарқып алды. Сол тұста Қазақстан құрамасы жарқын жетістікке жетіп, Еуропа чемпионатының кіреберісінен үйге қайтқан еді. Сөйтіп, Ұлттар лигасы құраманы да, қолдаушыны да түрлендіріп жіберді. Жанкүйер қозғалысы дамып, матч алдында керней-сырнайлатып жетеді. Бірақ матч ортасында «Атамекенді» шырқауға мұршамыз жетпей жүр. Қанша жерден көппіз дегенмен, арена ішін жаңғырта алмай келеміз. Белгілі комментатор айтқандай, «төрт жылдан бері төрт жолды жаттауға шама жоқ». Бұл эмоция шығара алмау ма, әлде селқостық па, жауабын іздеп жүргендер көп. Мысалы, Аргентинаның мына қолдау-әнін оқып көрелік. «Vamos, vamos Argentina/vamos, vamos a ganar/que esta barra quilombera/no te deja, no te deja de alentar». Бастапқыда тіл күрмелуі мүмкін, артынша Аргентина жанкүйерінің орындауы еске түсіп, қалай ілесіп кеткеніңізді байқамай қаласыз. Міне, ұлттық құрама осындай бір әнге сусап жүр. Мұны сарапшылар да, команданың айналасында жүргендер де талайдан бері айтады.

Ермұхамед Мәулен ҚФФ сапында жұмыс істеген жылдары осы мәселеге аса мән беріп, жанкүйер қозғалысын жинап, бастап жүргеннің бірі. Ұлттар лигасы ойындары қарсаңында жанкүйерлердің Қабанбай бойымен «Астана-аренаға» дейін дауылпазын ұрып, әнін айтып, улап-шулап жеткені есімізде. Қазір қолдаушы дүмпуі басылып қалғандай. Оның үстіне Уэльс құрамасымен ойынға аз уақыт қалды.

Қолдаудың да қолдауы бар, жанкүйері – бір бөлек

Осы теңеуді оқығанда-ақ, «13 сектор» есіңізге түсті. Олар туралы сәл кейінірек айтамыз. Қазір еліміздегі ең ірі фанклубтың бірі  Alataufans жайында әңгіме қозғаймыз. Айтпақшы, биыл «Қайраттың» қолдаушылар тобына 10 жыл толды. 60 мың жанкүйері бар «Селтик парктен» қазақ баласының дауысын естіген болсаңыз, арасында осы фан-базаның қыз-жігіттері бар.

Бірді айтып, біріне кетпейік. Жоғарыда ұлттық құраманың жайын жаздық. «Қайрат» жанкүйерлерінің әні де, ұраны да бар. Бірақ «Слованға» қарсы кездесуден кейін қолдаушыларға әлеуметтік желіде хейт жазылды. Себебі жанкүйерлер орысша ұрандатып, ән шырқаған.

Осы жайттан соң, Alataufans «Селтикке» арнап қазақша ән дайындап жатыр. Негізі, «Сен менің бақытымсың» әнін олар бұдан бұрын да шырқаған.

«Сен менің бақытымсың

Іздеген өмірде

Көлде жүзген аққуымсың

Сұлулықты көздеген»

Бұл «Жігер» тобының орындауындағы ән. Яғни, футболдан ауылы алыс. Сол үшін «Қайраттың» бар болмысын ашар қуаттайтын ән керек. Десе де, орысшасы көп «Орталық стадионнан» қазақша әуен естіген жақсы.

Ал «Қайраттың» атақты «51 секторын» кім білмейді?! Олар – еліміздегі шоқтығы биік ультрастардың бірі. «Орталық стадионнан» түтін мен шудың бір сәт дамылдамағанын көрсеңіз, онда ультрас бар деген сөз. Олар ойын бойы тікелерінен тік тұрады. Сырт алаңда да, жергілікті аренада да клубты тең дәрежеде қолдайды. Бағасына, басқасына қарамай ел ішінде, шетелде жүреді.

Батыс мәдениетінің бөлшегі

Жалпы, «ультрастар» - футбол клубтарын қолдауға арналған жанкүйерлер тобы. Ең алғашқы ультрастар Хорватияның Сплит қаласындағы «Хайдук» клубында пайда болған. «Хайдук» ультрастарын – Torcida Split деп атаған. Кейінірек, 1966 жылы Commandos Tigre ультрастар тобы «Милан» клубының жанынан құрылған.

Ультрастардың қарапайым жанкүйерлерден айырмашылығы – олар топ болып жұмыс істейді.  Перфоманс құрастырады, клуб үшін түрлі әрекетке барады және қандай жағдай болмасын клубпен бірге қалады.

Еліміздегі ультрас дегенде «Ақтөбенің» әлемге әйгілі «13 секторы» еске түседі.

Жанкүйерге құлаққағыс, бұл секторда аталған ультрастардан бөлек, оның жанында Tentek, Urpaq тобы бар. Негізі, «13 сектор» 2006 жылы құрылған. «Ақ-қызыл тентектер» қазақша әндерді футбол мәдениетіне икемдеуді бастаған топ. Әрі 12 800 орынды стадионы үнемі бос тұрмайтыны тағы бар.

«Біріншіден, Ақтөбедегі стадионды халық өзі салған. Зауытта жұмыс істейтіндер қолы бос кезде келіп, бетонын құйып кетеді. Тағы бір зауыттан келіп, арматурасын орналастырады. Осылайша, халық көптен күткен, маңдай терін төккен стадион бой көтереді. Сондықтан да «Ақтөбенің» алаңында жан бар. Стадион халықпен бірге тыныстайды. Өмірінің бір бөлшегі. «13 секторда» мұнайшы да, такси жүргізушісі де, ұстаз бен құрылысшы да бар. Бізді «Ақтөбеге» деген махаббат байланыстырады»,- делінген Redcast подкасында.

Бұл клубты айтқанда бірден «О, «Ақтөбе», жаным пида болсын саған» дейтін маршы ойға оралады. Мұны олар түріктің «Бешікташына» қарап, өзімізге икемдеген екен. Алғашында ағылшынның, испанның, тағы басқасының әуенін тыңдап, аударуға тырысқан.

«Уа, Ақтөбе, сен, көп жаса

«Жаным пида болсын саған

Еш нәрсеге өзгермейді махаббатым бұл дүниеде»

Клубтың дәл осы маршы талай стадионды жаңғыртып, ұмытылмас эмоция сыйлаған. Ал жанкүйердің «Ziga-Zaga, Oi oi oi» деуі – ойыншы үшін мәртебе. Себебі қолдаушылар өзара матчтың үздік ойыншысын таңдап, соған осылай құрмет көрсетеді.

«Мен де сенің жақсы әнің болайын

Ай-ай-ай, Ақтөбем, Ақтөбем»

Ал қазір ультрастар «Ақсәулемді» әуелете шырқап жүр. Осынша танымал болатынын олар да ойламаса керек. Олар Redcast-та «халыққа жақын әнді таңдаймыз. «Ақсәулем» әнін бәрі жатқа біледі. Біздің мотивпен шетелде ән шырқағанын қалаймыз» деген екен.

Одан бөлек,

Ақтөбе, саған жанымды арнаймын мен

Ақтөбе, сені қолдаудан талмаймын мен

Ақтөбе, сені мәңгілік сүйіп өтем

Ақтөбе, төбең таудан да биік екен – дейтін тамаша маршы тағы бар.

Ультрастар 2024 жылдан бастап «Куә бол» әнін «Ақтөбеге» арнап, өзгертіп алды.

«Көзімді жұмсам да көрем сені

Таудан да көремін биік сені

Ұтылып, ұтсаң да сүйем сені,

«Ақтөбем» аспанға теңейм(ін) сені

Куә бол, жұлдыз

Куә бол, айым

Куә бол, қазақ елім!» -  деп әдемі іліп әкетті.

«Жеңістің» жалауы

Елордалық «Жеңіс» клубының ультрастар тобы құрылғанына 18 жыл толған. Legion ультрастары арасында тарап, қайта жинақталды. Себебі, 2014-2021 жылдары «Жеңіс» клубы жабылып қалды. Кейін бірқатар жанашыр мен жанкүйерлердің арқасында қайта құрылып, 2023 жылы ҚПЛ-ге оралды. Әсіресе, клубтың қайта тік тұруына жанкүйерлердің үлесі көп. Бұл ультрастар көбінесе орысша марш орындайды. Десе де, команда үшін соңына дейін күресуді «Жеңістің» қолдаушыларынан үйрену керек.

Бұл – Техаs Fans

Егер ҚПЛ кездесулерінде «Бізді шеттедеді, как-будто шетелдей» әнін ести қалсаңыз, сол маңда «Ордабасы» жанкүйерлері жүр деп ойлаңыз. Бұл клубтың ультрастарын Техаs Fans деп атайды. Олар 2013 жылы басын қосып, қолдаушылар қозғалысын бастады. 2023 жылы  қозғалысқа 10 жыл толуына орай клуб ойыншылары матч алдында «Техаs Fans 10 жыл» жейдесін киіп шықты. Осы көрнініс клуб пен ультрастар арасындағы байланысты суреттеп бергендей.

Олар жанкүйерлер маршы ретінде Шәмшінің «Арыс жағасында» әнін, «Ордабасым, жеңісіңді көрейін» әнін орындайды.

«Ордабасым»,

Жеңісіңді көрейін

Махаббатым сен менің

Келем сені көруге

Қолдаймыз біз

Соңғы демім қалғанша

Қасық қаным қалғанша

Сенеміз біз сендерге»

Одан бөлек, клубтың дауылпазбен орындайтын мына маршы тіпті керемет:

«Оңтүстікке жеңістер сыйла, «Ордабасы»

Оңтүстікке жемістер сыйла, «Ордабасы»

Жанкүйерге шуақтар сыйла, «Ордабасы»

Жанкүйерге қуаттар сыйла, «Ордабасы»!

Мысы басым ультрастар

Расымен, футбол – миллиондардың ойыны. Аладоптағы басты бәсекелер Чемпиондар лигасы мен Әлем чемпионаты жанкүйер жинаудан рекордтық көрсеткішке ие. Сүйікті клубтарын аталған турнирлерде ғана емес, өз стадиондарында да ерекше қолдау білдіретін «ультрастарға» риза боласыз. Көз тартарлық перфоманстар, клуб «розалары», команданың туы кез келген «ультрас» үшін өте маңызды. Еуропадағы «ультрастар» әр матчқа тыңғылықты дайындалады. Оңтүстік Америка елдерінде «ультрастарды» «Барра Бравас» деп атайды. Ал әлемдегі ең танымал «ультрастар» реті төмендегідей:

5. AC Milan жанкүйерлері – «Бригатте россо-нерри»

Миландық клуб әлемдегі ең титулды командалардың бірі. Команда жанкүйерлері әлемдегі ең ұйымшыл «ультрастардың» қатарында.

Италияда жанкүйерлерді «тиффози» деп атайды. «Милан» тиффозилары - «Бригатте россо-нерри». «Бригатте россо-нерри» клуб кездесулеріне баннер, түрлі жазу тақтайшасын дайындайды әрі «Милан» жайлы ең әдемі әндерін шырқайды. «Милан» ультрастарының орны «Сан-Сиро» стадионының оңтүстік секторы. Тиффозилар арасында «Интер» жанкүйерлерімен келіспей қалады. Дерби болған түні Милан көшелері адам танымастай өзгеріп кетеді.«Миландықтар» өз тиффозиларына алғысын матч арқылы білдіреді.

4. Мәскеулік ультрастар – «Вперед, Спартак!»

Мәскеулік ультрастардың «Вперед, Спартак» деп әндетуі қарапайым болып көрінуі мүмкін. Алайда сіз мұны стадионнан естіп көріңізші. Он мыңнан астам жанкүйер бір мезетте әндетеді де, тоқтап қалады.

Артынан әр жанкүйер кідіріспен «Вперед Спартак» дейді. Мұның өзі командаға дем береді.  «Спартак» жанкүйерлерінің топтасуы 1970 жылдары бастау алған. 1994 жылы FLINT’S CREW ультрастары құрылған. Кейінірек MAD BUTCHERS, GLADIATORS топтары пайда болды. Қазіргі таңда Фратрия бар. Фратрияның аудармасы – «бауырластық».

3. «Бешікташ» жанкүйерлері

Әлемге әйгілі футбол әуендері Түркия жанкүйерлерінің еншісінде. ŞAMPİYON BEŞİKTAŞ, Beşiktaş Çarşı атты әндер клубтың бойтұмарына айналған. «Бешікташқа» футболдағы ерекше рекордтардың бірі тиесілі. Жанкүйерлер стадиондағы шу бойынша Еуропаны дүр сілкіндірген.

«Ливерпульмен» өткен ойында стадиондағы дауыс жаңғырығы 132 децибелді көрсеткен. Әзірге бұл рекордты ешкім жаңарта алған жоқ. «Бешікташ» клубын «қара қырандар» деп атайды. Клубтың басты қарсыласы – «Галатасарай». Дербиге жанкүйерлер барын салып дайындалады. Стадиондағы перфоманс, плакат, трибунадағы би «Бешікташтықтарға» қуаныш сыйлайды. Қызығы, Түркия чемпионатындағы матчтарда ойыншылар бір-бірін мүлде естімейді.

2. «Боруссия Дортмунд» жанкүйерлері

«Сигнал Идуна-Парктың» акустикасы жанкүйерлерге шабыт береді. Алаңдағы жанкүйерлер дауысы адам саныннан бес еселеніп естіледі. Германияда «Боруссия» ультрастарына жететіні жоқ. Әр перфоманстары жоғары деңгейде жасалады.

«Боруссия» жанкүйерлерінің футбол әлемінде бәсі жоғары. Олардың әлемнің ең атақты жанкүйерлерінің санатына қосады. «Боруссия» ультрастары – «Вестфаленштадион». Алаңнан пермофанс орналасқан аумаққа қарасаңыз көзініңізге қара-сары түсті киімді әскер елестейді.

Бүгінде «Боруссия» стадиондағы жанкүйер саны бойынша көш бастап тұр. Жыл сайын 45 000 мың адам клуб абонементін сатып алады. 2007 жылы 50 000 мыңға жуық абонемент  сатылған. «Боруссияның» ресми тіркелген 700-ге жуық фан-клубтары бар. Фан-клуб мүшелері 25 мың адамды құрайды.

1. Аргентиналық «Бока Хуниорс»

«Бока Хуниорс» матчы – Аргентинада кішігірім мереке. Клуб түсіне сәйкес миллиондаған ленталар ауада қалықтайды. Команда әуені дауылпазбен астасып «Бомбонера» стадионы жаңғыра түседі. Матч күні Буэнос-Айресте жанкүйерлер дауысы «айшылық жерлерден» естіледі деседі. Елестетіп көрдіңіз бе?

 «Бока» клубының жанкүйерлері Ресейде, Украинада, Еуропа мен АҚШ-та да бар. Клубтың тіпті қарапайым матчына билет алу қиынға соғады. Оңтүстік Америкадағы «Суперклассикоға» жанкүйерлер айлап кезекке тұрады.

Әлемге танымал ерекше баннерлер – «Бока Хуниорсқа» тиесілі. Клуб жасаған баннердегі күлкілі тіркестерді әлем жұртшылығы қолданады. «Ривер Плейт» пен «Бока Хуниорс» арасындағы «Суперклассикоға» бүкіл қала халқы барады. Иә, Аргентинада адамдар футболмен өмір сүреді.